73 Fırka Hadisi (1)

0
Ehli Sünnet ve Şia hadis kitaplarında şu hadis nakledilmiştir; “Musa’dan sonra ümmeti yetmiş bir fırka, İsa’dan sonra ümmeti yetmiş iki fırkaya ayrıldı.
Benden sonra da ümmetim yetmiş üç fırkaya ayrılacaktır ki bunlardan sadece bir fırka kurtuluş ehli olacaktır. Nitekim İsa ve Musa’nın ümmetlerinden de birer fırka kurtuluş ehli idiler.”[1]
Hadis Senedi

İbni Hazm’ın içinde olduğu bir grup Müslüman araştırmacı söz konusu hadisi senet açısında itibarsız bilmiş ve bunu kabul etmemişlerdir. Fahru’l-Razi ve Ebu’l-Hasan Eş’ari’nin içinde oldukları bir grup da bu hadis hakkında susmayı tercih etmiş, inkâr ve kabul hususunda bir şey söylememişlerdir. Üçüncü grup bu hadisi kabul etmiş ve yetmiş üç fırkayı sayıp kurtuluş ehli olan fırkayı belirlemeye çalışmışlardır.[2]
Her halükârda Ehli Sünnet ve Şia kitaplarında bu hadisin defalarca rivayet edilmesi ve bundan yararlanılması belki de senet açısından sıhhatine delil olarak kabul edebilir.[3] Bu yüzden söz konusu hadisin içeriği ve delaletini incelememiz gerekir ki sonraki iki konuda bu açıklanacaktır.
Hangi Fırkalar ve Ne Zaman?

Söz konusu hadisin delaleti hakkında gündeme gelen ilk soru şudur; yetmiş üç fırkadan kasıt hangi İslamî fırkalardır? Eğer kasıt asıl ve mihverî fırkalar ise bunların sayıları yetmiş üçten azdır. Ama eğer kasıt bu asıl fırkalardan ayrılmış fırkalar ise bunların da sayıları yetmiş üç fırkadan fazladır.
Bu soruya farklı cevaplar verilmiştir. Biz burada bu cevaplardan sadece iki tanesini nakletmekle yetineceğiz.
a- Yetmiş üç sayısından kasıt İslami fırkaların gerçek sayısı değildir. Bilakis bu, İslam peygamberinden sonra İslam dünyasında ortaya çıkacak fırkaların çokluğunu kinaye ile dillendirmektedir. Nitekim Tövbe süresinin 80. ayetindeki yetmiş sayısından kasıt münafıkların hiçbir zaman ilahi mağfirete mazhar olamayacaklarıdır. Yani yetmiş sayısı gerçek anlamıyla kullanılmamıştır.
Ancak rivayetin akışına dikkat edilirse öncelikle Yahudi ve Hıristiyan fırkalarını 71 ve 72 sayıları ile zikretmekte ve ardında İslam ümmetinin fırkaları hakkında 73 sayısını dillendirmektedir. Dolayısıyla hadisin akışı ile yukarıdaki açıklama birbirine uymamaktadır.[4]
b- İslami fırkalar (Milel ve Nihal) hakkında kitap kaleme alan yazarları, bu hadisi İslami fırkalara uyarlama hususunda en çok zorlayan şey onların bu hadisi kendilerinden önce yani İslam’ın ilk üç asrında ortaya çıkan fırkalara uyarlamaya çalışmalarıdır. Hâlbuki hadis İslam ümmeti içinde çıkacak fırkaları dile getirmiş ve bunun zamanını belirlememiştir. Dolayısıyla söz konusu hadiste zikredilen sayı İslam ümmetinin bütün hayatı boyunca ortaya çıkabilecek fırkaları dillendirmiş olması mümkündür. Başka bir ifade ile her dönem ve asırda bir fırka ortaya çıkabilir ve bu fırkadan da değişik gruplar zuhur edebilir. Nihayetinde de 73 asıl ve mihverî fırka ve bunun değişik kolları ortaya çıkacaktır. Zira söz konusu hadis senet açısından kabul edilir ve bunun peygamberin sözü olduğu benimsenirse bu sayı kesinlikle tahakkuk bulacaktır. Her ne kadar asıl ve fer’i fırkaları kesin bir şekilde belirleme imkânı olmasa da bizim yukarıda dillendirdiğimiz faraziye bunun en mantıklı açıklamasıdır.[5]

 
——————————————————————————–

[1] Bkz. Buhus fi’l-Millel vel-Nehl, Ayetullah Cafer Subhani, c. 1, s. 21–24 ve 38–39.
[2] El-Fark Beyne Firak, s. 6, Muhammed Muhyiddin’in önsözü.
[3] Buhus fil-Millel vel-Nehl, Ayetullah Cafer Subhani, c. 1, s. 23.
[4] Buhus fil-Millel vel-Nehl, Ayetullah Cafer Subhani, C. 1, s. 35.
[5] El-Fark Beyne Firak, s. 7, Muhammed Muhyiddin’in önsözü.